Asset Publisher Asset Publisher

Leśna historia Nadleśnictwa Kalisz

Historia lasów w zarządzie Nadleśnictwa Kalisz

Zostało utworzone w marcu 1945 roku z przejętych w ramach reformy rolnej lasów majątków ziemskich: Morawin, Biernatki, Winiary, Marchwacz, Brzeziny, Pieczyska i Zadowice. Swoim zasięgiem obecnie obejmuje 10 gmin powiatu kaliskiego oraz bogaty w tradycje historyczno-kulturowe Kalisz, miasto wyróżniające się najstarszą ze wszystkich Polski miast metrykę źródłową.

Historyczne zapisy sporządzone zostały przez greckiego geografa i uczonego Klaudiusza Ptolemeusza już w II w. n.e. To on jako pierwszy wymienił nazwę Calisia jako miasto na kupieckim szlaku bursztynowym, łączącym imperium rzymskie z wybrzeżem Morza Bałtyckiego.

Według źródeł historycznych Ziemia Kaliska jest przedmiotem osiadłej gospodarki człowieka już od 3 tysięcy lat. Świadczyć o tym mogą liczne stanowiska archeologiczne „kultury Przeworskiej” oraz wschodniopomorskiej. Najbardziej znanym stanowiskiem tego typu jest Uroczysko Zadowice, które wyróżnia różnorodna forma pochówku zmarłych, w uroczysko jest miejscem pochówku ponad 900 osób z odległych nam czasów.

O ważnej roli Ziemi Kaliskiej w początkach Państwa Polskiego możemy się dowiedzieć z filmu „Ukryte Gniazdo Dynastii”, oglądając film w ciekawy sposób zapoznajemy się z historię regionu, przede wszystkim poznajemy jednak historię związaną z grodem na Zawodziu. Wspomniany drewniany gród, w czasie państwa pierwszych Piastów był, ważnym ośrodkiem osadnictwa i zarządzania państwa polskiego.

Znane nam obecnie nazwy miejscowości położone w powiecie kaliskim tzn. Cienia, Tłokinia, Kosmów znajdują swoje początki w zapisach z XI wieku. Nie jest tajemnicą, że każdy rozwój osadnictwa pociąga za sobą wylesienia na dużą skalę, nie inaczej było w przypadku lasów położonych w sąsiedztwie Kalisza wiele wieków temu. Południowy obszar obecnie zarządzany przez Nadleśnictwo Kalisz w XII wieku stanowił część leśną obszernego klucza majątkowego Opatówek, stanowiącego uposażenie Arcybiskupów Gnieźnieńskich w Ziemi Kaliskiej. Majątek ten przejęto w roku 1795 na rzecz Korony Pruskiej, od tego momentu kolejno przechodził jako dobra rządowe, uposażenie Namiestnika Królestwa Kongresowego, a następnie majątek ten stanowił dobra apanażowe Dworu Carskiego. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Napoleon I nadał gen. Józefowi Zajączkowi, późniejszemu Namiestnikowi Królestwa Polskiego rozległe dobra ziemskie w Ziemi Kaliskiej. Po wylesieniu części obszarów leśnych założone zostały cztery folwarki (Fajum, Aleksandria, Racławice, oraz rodowe Zajączki). Genezą obco brzmiących nazw nowopowstałych folwarków były nazwy bitew, w których brał udział generał Józef Zajączek tzn. Fajum, Aleksandria, Racławice.

Połowa XIX wieku to okres pierwszych zmian własności majątku i lasów pierwotnie nadanych m.in. generałowi Zajączkowi. W roku 1886 następuje podział majątku, lasy pomiędzy Zajączkami a Brzezinami zostają zakupione przez Emila Schloessera.

Wcześniejsza ciągłość własności pozwoliła zachować kompleksy leśne w bardzo dobrym stanie. Należy zwrócić uwagę, że ważnym aspektem gospodarowania w tamtejszych lasach było stosowanie się do kolei rębnych w przypadku sosny okres rębny wynosił 80-lat. Ponadto z sukcesem stawiano na odnowienia naturalne.
Właścicielem „100 włók pięknego lasu” w okolicach wsi Wolica, Pieczyska i Świerczyna była również Kaliska Kasa Miejska, która gospodarowała tymi lasami na podstawie planu urządzenia lasu już od 1848 roku, pobierając stały roczny dochód ze sprzedaży kolejnych poręb. (1 włóka „nowopolska” tj. miara powierzchni=30 mórg=16,8 ha)
Sposoby prowadzenia gospodarki leśnej „niewiele” się zmieniły od tamtych czasów. Co potwierdzają następujące zapisy w planach:


-„Plan gospodarstwa leśnego sporządzony dla tych lasów po ekspiracji pierwszego perjodu cięcia poręb, został przerobiony na drugi perjod przez Leśniczego Wieluńskiego Leśnictwa Silwestrowa i przez odnośne władze zatwierdzony(…) Przez pierwotny plan ustalonem zostało gospodarstwo wysokopienne z 80-letnią koleją cięć(..).” Wielkość poręb dla poszczególnych obrębów kształtowała się od 4 mórg i 115 prętów do 10 mórg i 151 prętów każda. (1 morga nowopolska tj.miara powierzchni=300prętów=0,56 ha)
-"Wznowienie lasu pozostawiało się nadal też same jakie stosowano w pierwszym i drugim perjodach gospodarczo-leśnych, a mianowicie: w celu naturalnego obsiewu należy pozostawiać zupełnie zdrowe nasienniki w równych odległościach od siebie w liczbie około 30 sztuk na mordze. Po upływie lat pięciu, czyli po spełnieniu swego zadania, nasienniki należy wyrąbać, pozostawiając po sześć sztuk na mordze, do następnej kolei cięcia. Niezależnie od pozostawienia nasienników przestrzeń każdej poręby w następnym roku po wycięciu winna być oczyszczona z pni i zarośli i sztucznie zalesiona jednoroczną flancą sosny, w miejscach zaś nizkich flancą dwuletnią świerka i olchy. W zagajeniach, które nie osiągnęły szesnastego roku, zabrania się pasania inwentarza oraz grabienia ściółki. (…)
-„…Granice powyższe są bezsporne i wokoło okopcowane. Komunikacja dla włościan, korzystających ze służebności w lasach, stanowią drogi prowadzące ze wsi Ostrów Kaliski do Kalisza i do wsi Pieczyska i ze wsi Pieczyska do miasta Błaszki, trakt Kalisko-Wieluński oraz dukta okręgowe (…)”.
-Kaliskie lasy miejskie obciążone były służebnościami włościańskimi. Włościanie na zasadzie tabel likwidacyjnych (zawierających nazwiska uprawnionych mieszkańców wsi) mieli prawo pasania w lasach 265 sztuk bydła rogatego i 265 sztuk owiec. „(…) zagaje należy od pastwiska ochraniać dłużej aniżeli lat 15, (..). natomiast słabiej wyrosłe zagaje ochraniać od pasania o pięć lat dłużej(…)” Przysługiwało im również prawo coroczne otrzymywania 22 sążni szczapowych, sosnowych drzew na 82.5 stóp sześciennych każdy na opał dla szkoły elementarnej z obowiązkiem zwrotu kosztów rąbania i przygotowania sążni. (1 sążeń „nowopolski” tj. miara długości=6 stóp=1,73 m).

Kompleksy leśne znajdujące się na północ od Kalisza były otoczone uprawami rolnymi i miały wielkość od 100 do 250 ha. Istotny wpływ na ich kształt miał rozwój gospodarczy szlacheckich majątków ziemskich m.in. Zborowskich, Mycielskich, Sęp-Sarzyńsckich, Niemojewskich, Grudzińskich. Ciekawym kompleksem leśnym w okolicy Cekowa jest fragment lasu należący do Puszczy Pyzdrskiej, obszar ten został dotknięty szkodami wyrządzonymi przez Prusaków podczas I Wojny Światowej wycinając kilkuset hektarowe zręby. Stąd też na terenie obecnych leśnictw Kazala i Orla Góra występują duże fragmenty drzewostanów jednowiekowych. W okresie międzywojennym większość lasów dóbr ziemskich miała opracowane plany gospodarstwa leśnego.

W 1945 r. na stanowisko pierwszego nadleśniczego Nadleśnictwa Kalisz, został powołany. inż. Piotr Szrejter . Nadleśnictwo Kalisz leżące na pograniczu zarówno krain historycznych, jak i przyrodniczo-leśnych czterokrotnie zmieniało swoją przynależność administracyjną, raz będąc nadleśnictwem podlegającym dyrekcji poznańskiej innym razem dyrekcji łódzkiej. Poważna zmiana w areale zarządzanych lasów nastąpiła w 1948 r., kiedy to w granice administracyjne nadleśnictwa włączono również lasy miasta Kalisza.

Pierwsza siedziba Nadleśnictwa mieściła się w Pieczyskach w tzw. Pałacyku dawnej siedzibie Zarządu Lasów Miasta Kalisza, następnie w browarze Majątku Winiary a w roku 1951 została ponownie przeniesiona do wsi Pieczyska. Zmiana siedziby wpłynęła na dzisiejszą nazwę nadleśnictwa. Po przeprowadzeniu kolejnej reorganizacji w 1976 r., lasy Nadleśnictwa Pieczyska podzielono między nadleśnictwa Złoczew i Turek. Nadleśnictwo Pieczyska przestało istnieć. W listopadzie 1985 r. powstało Nadleśnictwo Kalisz z siedzibą w pod kaliskim Szałe. Z uwagi na lokalizację Nadleśnictwa przy dużym ośrodku miejskim, w 2009 roku utworzono Leśne Centrum Edukacyjne „Las Winiarski”, przybliżające dzieciom i młodzieży wiedzę o lesie, leśnictwie i przyrodzie.

źródło: uproszczone plany urządzania la lasu dla majątku Brzeziny Schlosera oraz Miasta Kalisza.